Bowtie Analysis การวิเคราะห์แบบไดอะแกรมรูปโบว์

เครื่องมือที่ใช้ในการทำ Bowtie Analysis คือ Bowtie Diagram หรือ ไดอะแกรมรูปโบว์ เป็นเครื่องมือวิเคราะห์และสื่อสารความเสี่ยงที่มีประสิทธิภาพสูง ช่วยให้โรงงานอุตสาหกรรมสามารถ ควบคุมอุบัติเหตุร้ายแรง (Major Accident Hazards) ได้อย่างเป็นระบบ โดยกรณีศึกษาหรือสถานการณ์อันตรายที่ว่านั้น ส่วนใหญ่นั้นจะถูกบ่งชี้ในการศึกษาอันตรายเบื้องต้น Hazard Identification หรือHAZID ตั้งแต่เริ่มต้นโครงการ

ประโยชน์ขอ Bowtie Diagram ต่อโรงงานอุตสาหกรรม คืออะไร

1. ทำให้เข้าใจความเสี่ยงของโรงงานได้ชัดเจนและเป็นภาพเดียวกัน
2. ช่วยป้องกันและลดโอกาสการเกิดอุบัติเหตุร้ายแรง
3. ระบุและบริหารจัดการระบบป้องกันอันตราย Barrier ได้อย่างเป็นระบบ
4. เป็นฐานข้อมูลในการระบุ Safety Critical Elements (SCEs)
5. สนับสนุนการสร้าง Performance Standard
6. เพิ่มประสิทธิภาพของระบบ Process Safety Management (PSM)
7. สนับสนุนการตรวจประเมิน (Audit) รองรับข้อกำหนดของกฎหมาย มาตรฐาน และ Safety Case
8. ส่งเสริมวัฒนธรรมความปลอดภัยขององค์กร โดยสร้างวัฒนธรรมความปลอดภัยเชิงป้องกัน (Proactive Safety Culture)

Bowtie Diagram หรือการวิเคราะห์แบบไดอะแกรมรูปโบว์ คืออะไร

Bowtie คือ รูปภาพไดอะแกรมที่ใช้นำเสนอให้เห็นความเสี่ยงที่เรากำลังเผชิญอยู่ให้รวมอยู่ในที่ๆเดียว เพื่อให้ง่ายต่อการเข้าใจ โดยรูปร่างของไดอะแกรมนั้นจะมีลักษณะคล้ายๆ โบว์ เนคไท ที่เป็นรูปหูกระต่าย ซึ่งจะนำเสนอให้เห็นถึง ความรุนแรงของความอันตราย สาเหตุของความอันตราย และวิธีการต่างๆที่ต้องมีเพื่อลดหรือควบคุมความอันตราย การศึกษาในแนวทางนี้ ถือว่าเป็นหนึ่งในมาตรการเชิงรุกเพื่อประเมินความอันตราย

แน่นอนว่าประโยชน์ที่เห็นได้ชั้นของการวิเคราะห์แบบไดอะแกรมรูปโบว์หูกระต่าย Bowtie Analysis คือ การทำให้ทุกคนเห็นภาพโดยรวมของความอันตราย ง่ายต่อการทำความเข้าใจ

จากรูปข้างต้นด้านซ้ายมือสุดของไดอะแกรม คือ ความอันตราย ถัดไปคือ

• อุปสรรค์ หรือ Treat หรือ สาเหตุของอันตราย เช่น การทำงานที่ผิดพลาดของเครื่องมือวัดคุม ความผิดพลาดจากผู้ปฏิบัติงาน การสูญเสียสภาพทางกล การกัดกร่อน เป็นต้น
• ชั้นควบคุม หรือ Control Barrier เป็นระบบหรือเครื่องมือป้องกันอันตรายที่มีอยู่เดิมแล้ว ซึ่งแน่นอนว่าในแต่ละชั้นควบคุมก็อาจจะทำงานผิดพลาดได้เหมือนกัน เรียกว่า ตัวแปรนั้นว่า Escalation factor
• เหตุการณ์อันตรายสูงสุด หรือ Top Event เช่น สารเคมีอันตรายรั่วไหล Loss Of Primary Containment (LOPC) หรือการไม่สามารถควบคุมอุปกรณ์ต่างๆได้ Loss of Control
• เครื่องมือควบคุมหรือลดอันตราย Recovery Measures เช่น คันปูกันรั่วไหล แผนฉุกเฉิน แผนเผชิญเหตุ เป็นต้น
• สุดท้ายคือ ผลกระทบ Consequence คือถ้าความอันตรายนั้นยังสามารถผ่านชั้นควบคุมต่างๆ ผ่านเครื่องมือลดและควบคุมมาได้ อะไรคือความอันตรายสูงสุดที่มีโอกาสเกิดขึ้นมาได้     

ความเชื่อมโยงและบทบาทของ Bowtie Analysis กับ Process Safety Management (PSM)

ในภาพรวม Bowtie Analysis คือ “สะพา่น” ที่นำไปสู่ PSM เพราะ

• PSM บอกว่า ในโรงงานอุตสาหกรรมของเรา “ต้องมีระบบอะไรบ้าง”
• Bowtie บอกว่า “ระบบเหล่านั้นควบคุมอุบัติเหตุอย่างไร”

เพราะ Bowtie Analysis ใช้ Barrier-Based ที่แสดงให้เห็นเส้นทางการเกิดอุบัติเหตุ (Threat → Prevention Barrier → Top Event → Mitigation Barrier → Consequence)

ทำให้ทุกคนเห็น Barrier ในทุกๆชั้น รู้ว่า Barrier ไหนคือ Safety Critical ทั้งที่เป็น Safety Critical Element (SCE) Safety Critical Position (SCP) และ Safety Critical Task (SCT) ทำให้เชื่อมโยงไปถึงงานปฏิบัติจริง

Element ต่างๆ ของ PSM ที่มีความเกี่ยวของกับ Bowtie Analysis ได้แก่

• Process Hazard Analysis (PHA)
• Operating Procedure & Safe Practices (OP)
• Management Of Change (MOC)
• Mechanical Integrity (MI)
• Incident Investigation (II)
• Training Management

ยกตัวอย่างความสัมพันธ์ของ Bowtie Analysis กับ Process Hazard Analysis (PHA) Element

• รับข้อมูล Hazard & Scenario จาก HAZID
• สรุปแสดงผลของ Major Accident Event ในรูปแบบเข้าใจง่าย
• ซึ่งจะทำให้เราเห็นว่า เรามี Barrier เพียงพอหรือไม่?

ยกตัวอย่างความสัมพันธ์ของ Bowtie Analysis กับ Operating Procedure (OP) Element

• เราสามารถชี้ชัดว่า Operating Procedure ใดมีผลต่อ Major Accidental Event (MAE) หรือ Major Accidental Hazard (MAH)
• เราสามารถลดปัญหา “Procedure เยอะ แต่ไม่รู้ว่าอันไหนสำคัญ”
• และสามารถระบุได้ว่ากิจกรรมไหน เป็น Safety Critical Task (SCT) ได้

ยกตัวอย่างความสัมพันธ์ของ Bowtie Analysis กับ Mechanical Integrity (MI) Element

• เราสามารถชี้ชัดว่า Equipment หรือ Instrument ตัวไหนเป็น Safety Critical Element (SCE) ซึ่งนำไปสู๋การสร้าง Performance Standard (PS) และแผน Preventive Maintenance, Inspection กับ Testing